Op 4 mei staat heel Nederland stil bij de schade die in de Tweede Wereldoorlog is aangericht. In België is dat op 8 mei. Ondanks dat de oorlog zich steeds verder in ons verleden keert, manifesteert de pijn van toen zich nog steeds in ons leven. In het kader van Theater Na de Dam maakt Stefanie Claes ravensbrück, een voorstelling over haar eigen familiegeschiedenis, verteld aan de hand van brieven, tekeningen en muziek. Kiriko Mechanicus sprak haar twee dagen voor de voorstelling in de sereniteit van de Brakke Grondse Tuinzaal, waar ze in residentie aan de voorstelling werkt.

Dag Stefanie. Jij bent een voorstelling aan het maken over jouw oma.

“Het gaat niet per se over de geschiedenis van mijn oma, ik zou het eerder een vertrekpunt noemen. Mijn oma heeft tijdens de Tweede Wereld-oorlog voor een jaar in Ravensbrück gezeten, een concentratiekamp voor vrouwen. Daar heeft zij altijd een litteken aan overgehouden. Er is iets dat sterft in een mens wanneer men zoiets heftigs meemaakt. Als kind heb ik dit altijd in de familie gevoeld, ook als er niet over werd gesproken. Intergenerationeel trauma wordt doorgegeven in de kleine dingen. Mijn oma heeft nooit een uitlaatklep gehad voor haar woede, dus heeft die woede zich geuit in het alledaagse. Ik sta er zelf natuurlijk verder vanaf, dat maakt dat ik er makkelijker over kan praten.”

Wat is het voordeel van die afstand?

“Ik voel me soms bevoorrecht omdat ik de derde generatie ben in mijn familie na deze gebeurtenis. Dat maakt dat ik er met veel afstand naar kan kijken. Mijn grootmoeders pijn kan ik niet voelen. Ik word natuurlijk triest van de verhalen, maar het is onvergelijkbaar. Dat is waarschijnlijk ook de reden dat ik dit verhaal nu kan vertellen, vragen kan stellen, verder kan onderzoeken. Het is een werkproces dat begint met feiten: mijn oma was zoveel jaar, komt daar vandaan, werkte in een café... Maar ik wil daar overheen springen. Ik wil voorbij de feiten gaan, daaronder gaan voelen. Waar zit het trauma in mij? In ons?”

De voorstelling is zonder woorden, maar het verhaal wordt verteld vanuit tekeningen en brieven. Waarom?

“Ik heb dan wel de acteursopleiding gedaan, maar ik voelde me nooit echt goed in de rol waarin iedereen constant naar je kijkt. Ik heb ook altijd veel stemproblemen gehad. Het niet-praten heeft ook te maken met datzelfde trauma, denk ik. Mijn grootmoeder was ook iemand die niet sprak en alles opkropte, dat heb ik wel overgenomen. Maar mijn behoefte om een verhaal te vertellen blijft. Van kinds af aan teken ik graag. Dat is waar ik me veilig en rustig voel. Beeldend werken vind ik ook belangrijk, omdat het de thematiek weghaalt van het persoonlijke. Ik wil een stem kunnen geven aan de vrouwen die nooit hebben kunnen spreken, en beelden zijn natuurlijk ook een taal op zich.”

Intergenerationeel trauma is een beladen begrip. Hoe kijk jij hier nu anders naar sinds je met dit project bezig bent?

“Intergenerationeel trauma hoort op een bepaalde manier bij iedereen. Iedereen heeft een relatie tot de mechanismen en verhalen van zijn ouders en grootouders. Er zijn ook zoveel jonge mensen nu met een migratieachtergrond die de ruimte niet kunnen vinden om daarover te praten. Daar zullen over twee generaties weer verhalen over gemaakt worden. Mijn grootmoeder heeft het gewicht nooit kunnen doorbreken, maar ik probeer een hoopvol verhaal te creëren uit een gewichtig onderwerp.”

Waar komt die hoop vandaan?

“Verschillende dingen. Toen ik zelf een kind kreeg, wist ik: dit is het moment dat ik van alles kan veranderen. Kinderen zijn zulke hoopvolle wezens. Ik vind het belangrijk om niet vast te blijven zitten in een negatief verhaal, maar om me juist te focussen op de kracht ervan. Ik wil iets doorbreken. Daarnaast weet ik dat praten en kunst maken over dit onderwerp ervoor zorgt dat er een gewicht van me af valt. Ik vind adem in het bespreekbaar maken van het onbespreekbare.”

De voorstelling ravensbrück is te zien in De Studio van wo 25 tot zo 29 oktober 2023.